ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ-the difrens of Heirloom, Hybrid, and Organic Seeds

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ ΝΤΟΜΑΤΑΣ

Επιλογή καρπών

Για κάθε ποικιλία, διαλέξτε ντομάτες από τα πιο υγιή φυτά.

Βεβαιωθείτε ότι συλλέγετε ντομάτες από φυτά που έχουν φυτευτεί σε επαρκή απόσταση από άλλες ποικιλίες, ώστε να μην περιλάβετε κατά λάθος σπόρους μιας τυχαίας διασταύρωσης. Δυστυχώς το ποία είναι η επαρκής απόσταση αποτελεί ακόμα θέμα συζήτησης και εξαρτάται από τα είδη των ποικιλιών και τη μορφή των ανθέων τους, το βαθμό παρουσίας γονιμοποιών εντόμων κλπ. Γενικά και για καλή μας τύχη όμως, δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες για τη ντομάτα αφού είναι έντονα αυτογονιμοποιούμενο φυτό με ερμαφρόδιτα άνθη και υπάρχει περίπτωση να μην έχουμε ούτε μία διασταύρωση σε φυτά διαφορετικών ποικιλιών που είναι φυτεμένα δίπλα-δίπλα. Πάντως ο κανόνας είναι «όσο πιο μακριά τόσο πιο καλά». Προτιμήστε φυτά τα οποία έχουν φυτευτεί στις εσωτερικές σειρές καθώς οι τυχαίες διασταυρώσεις συνήθως γίνονται στα εξωτερικά φυτά.

Διαλέξτε ντομάτες από διάφορα φυτά, και συμπεριλάβετε δείγματα όλων των τύπων φυτών και καρπών της ποικιλίας. Δηλαδή, για παράδειγμα, μην μαζέψετε μόνο καρπό από τα ψηλά φυτά ή μην μαζέψετε σπόρους μόνο από τις μεγαλύτερες ντομάτες που βρήκατε. Με αυτό το τρόπο διατηρείτε το πλήρες γενετικό εύρος της ποικιλίας, πράγμα το οποίο είναι σημαντικό εκτός εάν εσκεμμένα θέλετε να δημιουργήσετε μία εξελιγμένη μορφή. Ακόμα και σε αυτή τη περίπτωση, καλό είναι να γνωρίζετε ότι η αρχική ποικιλία θα διασωθεί με κάποιο τρόπο (είτε από άλλους, είτε από δική σας πρόνοια να διασώσετε και δεύτερο δείγμα σπόρων όπου θα αντιπροσωπεύεται κατά το δυνατόν το πλήρες γενετικό εύρος).

Το να κρατήσετε σπόρους από όσους περισσότερους καρπούς και φυτά μπορείτε εξασφαλίζει ακόμα το πλεονέκτημα ότι, κι αν κάποιοι σπόροι είναι προϊόν τυχαίας διασταύρωσης, θα εμφανισθεί τουλάχιστον κάποιος αριθμός φυτών της επιθυμητής καθαρής ποικιλίας.

Το ιδανικό για επαγγελματίες καλλιεργητές ή οργανισμούς διάσωσης θα ήταν να συλλέξουν καρπό από 20 τουλάχιστον διαφορετικά φυτά της ποικιλίας. Από την άλλη μεριά, ιδιώτες καλλιεργητές οι οποίοι δεν διαθέτουν τόσα φυτά, ας αρκεστούν στον κανόνα ότι απ’ όσα περισσότερα φυτά μπορούν να συλλέξουν καρπό, τόσο το καλύτερο.

Δώστε βαρύνουσα σημασία στις παραπάνω οδηγίες εάν πρόκειται να προωθήσετε τους σπόρους σας σε άλλους καλλιεργητές (είτε εμπορικά είτε αφιλοκερδώς) και ανάλογα με τη σπανιότητα της ποικιλίας.

Καθαρισμός σπόρων

Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να πάρετε τους σπόρους από τους καρπούς που επιλέξατε, είναι μέσω της φυσικής διαδικασίας της ζύμωσης, διαδικασία που χρησιμοποιούν και αρκετές εταιρίες σπόρων.

Μέσα στον καρπό, οι σπόροι της ντομάτας βρίσκονται περιτυλιγμένοι από ένα είδος ζελατίνης το οποίο δεν τους επιτρέπει να φυτρώσουν παρά το ζεστό και υγρό περιβάλλον του καρπού. Στη φύση, για να πολλαπλασιασθεί μία ντοματιά θα έπρεπε ο καρπός να πέσει στο έδαφος και η ζύμωση που θα λάμβανε χώρα μέσα σε μερικές μέρες θα διέλυε τη ζελατίνη αυτή. Η ζύμωση έχει επίσης το πλεονέκτημα του ότι εξουδετερώνει πολλούς παθογόνους παράγοντες της ντομάτας.

Για να προσομοιώσετε τη διαδικασία, χρησιμοποιήστε ένα καθαρό δοχείο με μέγεθος ανάλογο της ποσότητας καρπών που έχετε συλλέξει και της ποσότητας σπόρων στην οποία αποσκοπείτε. Το καλύτερο υλικό είναι πλαστικό ή γυαλί. Το δοχείο συνεπώς μπορεί να είναι πλαστικό ή γυάλινο ποτηράκι, βαζάκι, κεσές από οικογενειακό γιαούρτι, μέχρι και κουβάς για μεγαλύτερες ποσότητες.

Κόψτε τους καρπούς οριζόντια στη μέση και πιέστε τους ώστε το εσωτερικό τους ζελατινώδες περιεχόμενο με τους σπόρους να πέσει στο δοχείο.

Όταν τελειώσετε, θα πρέπει το δοχείο να είναι γεμάτο κατά το ήμισυ ή το πολύ, κατά τα τρία τέταρτά του. Μην ανακατέψετε τον πολτό. Αν πρόκειται να προχωρήσετε σε άλλες ποικιλίες, γράψτε το όνομα της ποικιλίας στο δοχείο. Καθαρίστε καλά τα χέρια σας πριν προχωρήσετε στην επόμενη ποικιλία ώστε να μην πέσει κατά λάθος κάποιος σπόρος που δεν προσέξατε στο επόμενο δοχείο. Αφήστε το δοχείο σε ένα σκιερό και απόμακρο μέρος ώστε να μην ενοχληθεί κανείς από τη μυρωδιά και τυχόν μύγες. Φροντίστε να μην μπορούν να το φτάσουν ζώα.

Σε τρεις έως πέντε μέρες, ανάλογα με τη θερμοκρασία, θα έχει

σχηματιστεί σε όλη την επιφάνεια ένα  στρώμα από μύκητες (θα μοιάζει κάπως σαν υγροποιημένο γιαούρτι) και οι περισσότεροι σπόροι θα έχουν κατακάτσει στον πάτο.

Αδειάστε το πάνω μέρος με τους μύκητες και μην ανησυχείτε για μερικούς σπόρους που θα χαθούν επειδή είχαν παραμείνει στην επιφάνεια.

Προσθέστε στο δοχείο νερό, ανακατέψτε και περιμένετε να κάτσουν ξανά οι σπόροι στον πάτο. Αδειάστε πάλι το πάνω μέρος του μίγματος και επαναλάβετε τη διαδικασία όσο χρειάζεται ώστε να καθαρίσετε αρκετά το μίγμα από υπολείμματα ντομάτας.

Στο τέλος, αδειάστε το περιεχόμενο του δοχείου σε ένα κόσκινο με αρκετά μικρές τρύπες ώστε να συγκρατεί ακόμα και τους πιο μικρούς σπόρους. Βάλτε το κόσκινο κάτω από μία βρύση και αφήστε να τρέξει νερό μέχρι να μείνουν μόνο καθαροί σπόροι.

Μπορείτε να βοηθήσετε τη διαδικασία ανακατεύοντας προσεκτικά με το δάκτυλο.

Απλώστε τους σπόρους για να στεγνώσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται σε σκιερό και αεριζόμενο μέρος, πάνω σε πλαστικά πιατάκια για πάρτι ή φίλτρα καφετιέρας, αλλά όχι σε εφημερίδες, χαρτοπετσέτες κλπ γιατί οι σπόροι κολλάνε στο χαρτί και πολύ δύσκολα ξεκολλάνε χωρίς να υποστούν ζημιά. Φροντίστε, όσο το δυνατόν γίνεται, οι σπόροι να είναι σε ένα στρώμα και όχι ο ένας πάνω στον άλλον γιατί κολλάνε μεταξύ τους. Αφήστε τους για 7-10 μέρες να ξεραθούν καλά. Ειδικά τις πρώτες μέρες, ανακατεύετέ τους όσο πιο συχνά μπορείτε για να τους εμποδίσετε να κολλήσουν.

Αναφέρω ξανά ότι, εάν δουλεύετε με πολλές ποικιλίες, θα πρέπει σε κάθε στάδιο της διαδικασίας να σημειώνετε άμεσα ποια είναι η κάθε ποικιλία και να είστε προσεκτικοί να μην αναμίξετε σπόρους διαφορετικών ποικιλιών μεταξύ τους.

Αποθήκευση.

Σε όλη τη διαδικασία καθαρισμού – ξήρανσης - αποθήκευσης να θυμάστε ότι οι εχθροί της ζωτικότητας των σπόρων σας είναι οι παράγοντες που υπό άλλες συνθήκες τους δίνουν ζωή, δηλαδή η υψηλή θερμοκρασία και η υψηλή υγρασία και ειδικά όταν αυτά τα δύο είναι σε συνδυασμό. Μεμονωμένα, η υγρασία αποτελεί μάλλον τον πιο επικίνδυνο εχθρό. Επικίνδυνη δεν είναι μόνο η υψηλή θερμοκρασία και η υψηλή υγρασία, αλλά και οι έντονες μεταβολές αυτών. Μην χρησιμοποιήσετε τον ήλιο σε κανένα στάδιο της διαδικασίας καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες που μπορεί να προκληθούν μπορεί να είναι καταστροφικές. Να θυμάστε ότι οι σπόροι σας είναι ζωντανές οντότητες και να τους φερθείτε ως τέτοιες.

Η βραχυπρόθεσμη συντήρηση σπόρων ντομάτας δεν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη. Εάν λοιπόν πρόκειται να χρησιμοποιήσετε τους σπόρους σας την επόμενη χρονιά, μην ανησυχείτε ιδιαίτερα για το μέσο αποθήκευσης το οποίο μπορεί να είναι πλαστικά ή χάρτινα σακουλάκια και φακελάκια, γυάλινα βαζάκια, ξύλινα κουτάκια κ.ο.κ. Φροντίστε απλά να τοποθετήστε τους συσκευασμένους σπόρους σε δροσερό και ξηρό μέρος. Προτιμήστε χαμηλά σημεία του δωματίου, παρά υψηλά, όπου η θερμοκρασία έχει μεγαλύτερη μεταβλητότητα.

Οι περισσότεροι όμως άνθρωποι που ασχολούνται με διάσωση ποικιλιών, ενδιαφέρονται για μεσοπρόθεσμη-μακροπρόθεσμη συντήρηση και εδώ τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα.

Κατ’ αρχάς απαιτείται να εμποδίσουμε την απορρόφηση υγρασίας του περιβάλλοντος από τους σπόρους, οπότε χρειαζόμαστε αεροστεγείς συσκευασίες. Αυτό πιο εύκολα λέγεται παρά γίνεται, καθώς εννοούμε πραγματικά αεροστεγείς συσκευασίες. Συσκευασίες οι οποίες δεν θα αφήσουν υγρασία να περάσει ακόμα και μετά από την πάροδο αρκετών ετών.

Ακόμα και τράπεζες γενετικού υλικού πρέπει συχνά να δοκιμάσουν και να αξιολογήσουν οι ίδιες τις διάφορες συσκευασίες που διατίθενται, σχετικά με το κατά πόσο διατηρούν τις ιδιότητές τους στον χρόνο (αλλά και σε περαιτέρω ειδικές συνθήκες όπως π.χ. η βαθιά κατάψυξη).

Διάφορα είδη συσκευασίας που έχουν αναφερθεί από ιδιώτες να επιτελούν το έργο αυτό ικανοποιητικά είναι:

·        Κουτάκια από φιλμ

·        Τα γνωστά γυάλινα βάζα με το άσπρο λαστιχένιο δαχτυλίδι στο στόμιό τους και με το μεταλλικό μηχανισμό ασφάλισης του πώματος επί του βάζου.

·        Ειδικές πατενταρισμένες πλαστικές κάψουλες διατήρησης σπόρων που παράγονται στην Αμερική σε διάφορα μεγέθη και διατίθενται από το Southern Exposure Seed Exchange (www.southernexposure.com). Προσωπικά παρήγγειλα πρόσφατα μία ποσότητα διακοσίων από τις πιο μικρές και έφτασαν με επιτυχία μέσω ταχυδρομείου σε 15 ημέρες και χωρίς υπερβολικό κόστος.

·        Διάφορες συσκευές αεροστεγούς σακουλοποίησης. Εδώ υπάρχει ένα αρχικό κόστος για την αγορά της συσκευής. Υπάρχουν συσκευές για οικιακή χρήση (τρόφιμα) που χρησιμοποιούν νάιλον και οι οποίες δεν είναι ότι πιο σίγουρο, αλλά και πιο εξελιγμένες οι οποίες χρησιμοποιούν σακούλες με πολλαπλές στρώσεις πλαστικού, αλουμινίου και χαρτιού και οι οποίες είναι πολύ καλές.

·        Αεροστεγή πλαστικά σκεύη τροφίμων που πωλούνται από εταιρείες Telemarketing και αλλού.

Φυλάξτε τους αεροστεγώς συσκευασμένους σπόρους με τον ίδιο τρόπο που αναφέρθηκε παραπάνω. Οι συσκευασίες μπορούν ακόμα να διατηρηθούν στο ψυγείο (όχι στην κατάψυξη) για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, αφού οι σπόροι θα βρίσκονται σε ελεγχόμενη και χαμηλή θερμοκρασία. Εάν αποθηκεύσετε τους σπόρους στο ψυγείο, αφήστε τη συσκευασία να φτάσει πάλι τη θερμοκρασία περιβάλλοντος πριν την ανοίξετε για να τους βγάλετε και να τους χρησιμοποιήσετε. Έτσι θα αποφύγετε τη συγκέντρωση υγρασίας στους σπόρους που θα προκαλούσε η διαφορά θερμοκρασίας τους με αυτή του περιβάλλοντος.

Ένα πιο περίπλοκο αλλά πολύ σημαντικό μέτρο για σωστή μακροχρόνια συντήρηση σπόρων -πέραν της αεροστεγούς συσκευασίας η οποία θα εγγυηθεί ότι οι σπόροι δεν θα απορροφήσουν επιπλέον υγρασία- είναι να φροντίσουμε οι ίδιοι -πριν από την αποθήκευσή τους- να έχουμε ρίξει την φυσική τους υγρασία σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Η διαδικασία της απλής ξήρανσης που προαναφέρθηκε και κατά την οποία αφήνουμε τους σπόρους σε ξηρό μέρος για ένα χρονικό διάστημα, δεν επαρκεί για να πέσει η υγρασία τους στα επιθυμητά για μακροχρόνια συντήρηση επίπεδα.

Για να πετύχουμε την περαιτέρω ξήρανση, απαιτείται να χρησιμοποιήσουμε ένα υλικό απορρόφησης υγρασίας. Το πιο συνηθισμένο είναι οι κρύσταλλοι σιλικόνης (silica gel). Αυτό είναι ένα υλικό το οποίο μοιάζει με πλαστικά σκάγια και συχνά το βρίσκουμε μέσα σε φακελάκια, σε συσκευασίες ηλεκτρικών συσκευών, παπουτσιών κλπ.

Υπάρχουν επίσης κρύσταλλοι σιλικόνης οι οποίοι έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία ώστε να έχουν χρωματική ένδειξη υγρασίας. Όταν είναι ξηροί και ενεργοί έχουν σκούρο μπλε χρώμα, το οποίο σιγά-σιγά μετατρέπεται σε ανοικτό ροζ καθώς απορροφούν υγρασία. Και οι δύο τύποι κρυστάλλων (απλοί και χρωματιστοί) διατίθενται σε διάφορες ποσότητες και σε αεροστεγείς συσκευασίες που ανοιγοκλείνουν, επίσης από το Southern Exposure Seed Exchange. Δεν είναι ιδιαίτερα ακριβοί.

Εναλλακτικά μπορεί πιθανά να χρησιμοποιηθεί ξηρή σκόνη γάλακτος αλλά η ικανότητά της σε απορρόφηση υγρασίας είναι 10 φορές μικρότερη σε σχέση με τη σιλικόνη και μακροχρόνια κοστίζει πιο ακριβά. Αυτό, γιατί ένα σημαντικό πλεονέκτημα των κρυστάλλων σιλικόνης είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν έπ’ άπειρο καθώς μπορούμε να τους στεγνώσουμε ξανά βάζοντάς τους σε φούρνο μικροκυμάτων για λίγη ώρα, ή σε κανονικό φούρνο σε θερμοκρασία 90^ο-95^ο για περίπου 8 ώρες. Βγάζετε τους από το φούρνο με προσοχή και μην τους χρησιμοποιήσετε αμέσως γιατί θα ζεματάνε.

Έχοντας κρυστάλλους σιλικόνης, μπορούμε να ρίξουμε το επίπεδο υγρασίας των σπόρων μας σε πολύ χαμηλά επίπεδα πριν τους αποθηκεύσουμε. Αρκεί να κλείσουμε σε ένα αεροστεγές δοχείο μία ποσότητα κρυστάλλων σιλικόνης και μία ποσότητα σπόρων κλεισμένων σε χάρτινα φακελάκια ώστε να μην ακουμπάνε στη σιλικόνη. Οι κρύσταλλοι σιλικόνης που θα βάλουμε πρέπει να έχει ίδιο βάρους με αυτό των σπόρων και των χάρτινων φακέλων στους οποίους βρίσκονται.

Μετά από μία περίπου εβδομάδα, το επίπεδο υγρασίας των σπόρων της ντομάτας θα έχει πέσει στο 4-8% το οποίο είναι πολύ καλό για μακροχρόνια συντήρηση σπόρων. Προσοχή όμως γιατί εάν το επίπεδο υγρασίας πέσει χαμηλότερα από 3%, οι σπόροι κινδυνεύουν να χάσουν μόνιμα την ικανότητα φυτρώσεις.

Βγάλτε τους σπόρους από το δοχείο με τη σιλικόνη και αποθηκεύστε τους στην δική τους αεροστεγή συσκευασία μακροχρόνιας αποθήκευσης (εννοείται μία για κάθε ποικιλία), χωρίς σιλικόνη πλέον, και φροντίζοντας να μη μείνουν πολύ ώρα έξω και προλάβουν να απορροφήσουν ξανά υγρασία.

Ορισμένοι καλλιεργητές σπόρων, αφού κλείσουν κάθε ποικιλία αεροστεγώς στην κάψουλά της και σημειώσουν το όνομά της, βάζουν τις κάψουλες σε ένα μεγαλύτερο αεροστεγές βάζο ή κουτί (συνήθως με λίγη χρωματιστή σιλικόνη μέσα ως ένδειξη στεγανότητας), ως παραπάνω μέτρο προστασίας.

Η διαδικασία βαθιάς ξήρανσης που αναφέρθηκε, επιτρέπει επίσης την αποθήκευση των σπόρων στην κατάψυξη, πράγμα το οποίο αυξάνει δραματικά τους δυνατούς χρόνους αποθήκευσης και τη διατήρηση ζωτικότητας των αποθηκευμένων σπόρων. Προσοχή όμως: μην αποθηκεύσετε στην κατάψυξη παρά μόνο σπόρους οι οποίοι έχουν ξηραθεί με αυτή τη διαδικασία σε επίπεδα υγρασίας 8% η χαμηλότερα. Διαφορετικά, η επιπρόσθετη υγρασία διαστέλλεται καθώς ο σπόρος παγώνει, και καταστρέφει τα κύτταρα του.

Εάν πρόκειται να καταψύξετε τους σπόρους σας, βεβαιωθείτε ότι οι συσκευασίες που χρησιμοποιείτε θα αντέξουν (στεγανά) τη χαμηλή θερμοκρασία. Ισχύει και εδώ ο φυσικά ο κανόνας που ίσχυε για το ψυγείο: πριν ανοίξετε τη συσκευασία για να πάρετε σπόρους, αφήστε τη να επανέλθει στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.

Οπουδήποτε κι αν έχετε αποθηκεύσει τους σπόρους σας, όταν κάποτε βγάλετε σπόρους για να τους φυτέψετε, καλό θα ήταν να τους αφήσετε προηγουμένως για λίγες ημέρες εκτεθειμένους στην φυσιολογική υγρασία του περιβάλλοντος ώστε να μην μπουν απότομα από την πολύ ξηρή κατάσταση στην ακραία υγρασία του υποστρώματος που θα φυτευτούν.

Καλό θα ήταν επίσης στη μακροχρόνια αποθήκευση να έχετε κάνει από πριν έναν προγραμματισμό των αναγκών σας και να μοιράσετε σπόρους σε πολλές συσκευασίες. Έτσι, εάν μία χρονιά χρειάζεστε λίγους μόνο από τους σπόρους μίας ποικιλίας που διασώζετε, δεν θα χρειαστεί να «παρενοχλήσετε» αναγκαστικά και τους υπόλοιπους από την κατάσταση συντήρησης στην οποία βρίσκονται μόνο και μόνο επειδή βρίσκονται στην ίδια συσκευασία.

Ιδιώτες έχουν αναφέρει ότι σπόροι που αποθηκεύονται με αυτές τις διαδικασίες ξήρανσης σε καλές αεροστεγείς συσκευασίες, έχουν φυτευτεί μετά από 10, 15, ακόμα και πάνω από 20 χρόνια, με ικανοποιητικά έως πολύ ικανοποιητικά ποσοστά φυτρώσεις.

the difrens of Heirloom, Hybrid, and Organic Seeds

When is it organic?

Whether or not the seeds you purchase are organic means only one thing: that the original seed-producing plant was grown according to organic standards. If you plant a seed that is not certified organic, your resulting plant will still be organic if you yourself do not use synthetic fertilizers or other chemicals.

While it is generally best to support organic growing practices, that does not mean your own vegetable plants will not be organic if you use conventional seed. All that matters that you yourself are not using those nasty chemicals on your own garden plot.

And just to note, even though some seeds may not be labeled organic, that could mean that they simply haven’t been certified as such, even though they have been grown without the use of synthetic chemicals. (Although in this current day, it is probably likely that they will be certified.)

Heirloom versus hybrid seeds

The big difference in vegetable seeds is whether they are heirlooms or hybrids. Heirloom seeds are those that are open-pollinated, and passed down from generation to generation. Seeds from heirloom vegetables are true to type, meaning that you can save the seed from a certain plant and expect to get the same thing when you go ahead and plant those seeds again next season.

Hybrid vegetable seeds are created by artificially crossing two or more varieties of a certain plant. Hybrid vegetables are what one typically sees being sold in the your local grocery store: those rows of bright, uniform tomatoes, carrots, and peppers are probably grown from hybrid seeds.

One big disadvantage with hybrids is that you cannot save the seed: resulting seeds may be either sterile or produce a plant totally unlike its original. Although hybrid plants produce fruit that ripens at the same time and may be more resistant to pests or diseases, they’re not selected for their taste. They are typically selected for appearance and shelf life. Hybrid seeds are typically more expensive than heirlooms, too.

Home gardeners will likely be more satisfied with heirloom vegetable varsities for the flavor they deliver, and the sheer variety of vegetable types that are available. Blue potatoes, purple carrots, and orange tomatoes are not unusual among heirloom varieties. And perhaps best of all is that gardeners can save the seed from their heirloom vegetable plants, and continue to grow them year after year, and pass them on the family and friends well into the future. The same simply cannot be said for hybrids.